Iğdır şehir yapısı ve Iğdır'da gezilecek yerler

Doğu Anadolu bölgesinde yer alan ve üç farklı ülke ile komşu konumda bulunan Iğdır, Türkiye için önemli bir şehir. Azerbaycan, İran ve Ermenistan ile komşu olan Iğdır; kendine ait benzersiz yönleri ile ziyaretçilerine ayrıcalıklı bir deneyim vadediyor. Türkiye'de mutlaka görülmesi gereken şehirler arasında gelen Iğdır, Ağrı Dağı gibi Türkiye'nin önemli yapılarına ev sahipliği yapması sebebiyle de turistik bir cazibe noktası olarak ele alınıyor.

Doğu Anadolu bölgesinde yer alan ve üç farklı ülke ile komşu konumda bulunan Iğdır, Türkiye için önemli bir şehir. Azerbaycan, İran ve Ermenistan ile komşu olan Iğdır; kendine ait benzersiz yönleri ile ziyaretçilerine ayrıcalıklı bir deneyim vadediyor. Türkiye’de mutlaka görülmesi gereken şehirler arasında gelen Iğdır, Ağrı Dağı gibi Türkiye’nin önemli yapılarına ev sahipliği yapması sebebiyle de turistik bir cazibe noktası olarak ele alınıyor.

Türkiye’de güneşin doğduğu ilk şehir olan Iğdır turistik açıdan geniş olanaklar sunuyor. Doğal ve tarihi güzellikleri ile ön planda olan bu şehirde mutlaka görülmesi gereken pek çok yer bulunuyor.

A- AĞRI DAĞI

Türkiye’nin en yüksek doruğu olan Ağrı Dağı ( 5137 metre ) yüksekliği olan sönmüş bir volkandır. Doğu Anadolu Volkan dizisi üzerinde yükselen bu dağ Türk, İran ve Ermenistan sınır kavşağında yer alır Kuzeyinde Iğdır Ovası (840 metre ) Güneyde Doğubeyazıt ovası (1640 metre ) Güney Doğusunda ise sönmüş bir volkan olan Küçük Ağrı dağı (3896 metre ) yükselir. Büyük Ağrı ve Küçük Ağrı volkan dağları arasında ise Serdar Bulağı Platosu yer alır. Sönmüş iki volkan dağlarını birbirine bağlayan bu lav platosu 2600 metre yüksekliktedir.

Büyük ve küçük Ağrı dağları muhteşem bir görünüşe sahiptir. 1188 metre kare alan üzerinde kurulan tepesinde 160 metre düzlüğü olan ve tepesi 400 metre yüksekliğinde yaz kış buzlarla kaplıdır. Urartuların İbrani dilinde ve batı dillerinde Ağrı Dağının adı ( Ararat ) olarak geçmektedir.

Büyük Ağrı Dağından Volkanik hareketler Dr. Sırrı ERİNÇ ve Dr. Süleyman TÜRKÜNAL’ ın tespitlerine göre Doğu Anadolu yüksek platolar bölgesi dikey hareketlere bağlı olarak bölgesel ölçekte kırılmış ve kıvrılma olaylarına sahne olmuştur. Küçük ve Büyük Ağrı dağları beş ana volkanizma safhası göstermiştir. İlk aşamada piroklastik ürünler püskürterek faaliyete geçer. İkinci aşamada andezit, üçüncü aşamada ise bozait lav ve tüfler çıkarmaya başlamıştır. Dağın kuzeyinde Ahura heyelân vadisindeki volkanik katmanlar bu safhaları yansıtır durumdadır. Dördüncü aşamada ise merkezsel püskürmeler sonucu andezit lavları çıkaran Büyük Ağrı dağı bu günkü ana görünümüne ulaşmıştır. Bölgede zaman zaman volkanik veya teknik kökenli deprem olayları ile karşılaşılmaktadır. 1940 yılındaki bir deprem sonucunda Büyük Ağrı Dağının kuzey yamacında kaya ve buzul bloklarının kopması (Abıch, l845) bazı araştırmalara göre sıcak su patlaması sonucu büyük bir heyelan ve derin bir heyelan vadisi (Cehennem Deresi) oluşmuş. Bu heyelan sırasında yok olan Ahura köyü yerine bu günkü Yeni Doğan köyü kurulmuştur.Büyük Ağrı Dağının doruk bölgesi kalın örtü buzulu ile kaplı bulunmaktadır. Sonuç olarak gerek Büyük Ağrı Dağı gerek Küçük Ağrı Dağı volkanik faaliyetleri tamamlamış birer sönmüş volkan dağıdır.

Büyük Ağrı Dağında buzul oluşumu ve buzul morfolojisi bakımından Türkiye’ nin en önemli ve çok ilgi çeken bölgesidir. Ağrı dağının üzeri, kalın bir örtü buzulu ile kaplıdır. Yüzlerce metre kalınlığa ulaşan bu kraterin üzerinde yataklaşmış olan bu örtü buzulu Ağrı Dağının orta ve batı dorukları arasında yer alan boyunlardan güney, güney batı ve kuzey batı yönlerine aşağılara sarkan doruk düzlüğünden sonra, eğime uyarak aşağılara sarkan bu buzullar vadi buzulluğu özelliği kazanır. Kuzey batı yönünde 3500 metreye kadar sarkar.

Dağın kuzey batı yamacında yaklaşık 3600 metre yükseklikte bir göl mevcuttur. Bu gölün bir yan baca krater gölüm, yoksa bir sirk gölümü olduğu henüz bir netlik kazanmamıştır. Ağrı dağı bir volkan dağı ve buzulların çok zengin olmasına rağmen Büyük Ağrı Dağı üzerinde gerek buzul göllerine, gerek volkanik kökenli göllere rastlanmamıştır. Ancak Ağrı Dağının kuzeybatı yüzünde 3600 metre yükseklikte görülen küp gölüdür.

B- AKAR SULAR VE GÖLLER

1- Aras Nehri

Aras Nehri; Bingöl Dağları’nın Erzurum il sınırları içinde kalan kuzey yamaçlarından doğar. Tekman Yaylası'nın bütün sularını toplayan ırmak, Sakaltutan Dağları'nın doğusundaki havza içerisinde kuzey yönünde akar. Sakal tutan Dağları ile Topçu Dağı arasında kalan, derin ve sarp Mescitli Boğazı'nı geçtikten sonra Pasinler Ovası'na iner. Burada Yukarı Pasin Havzası’nın sularını toplayarak gelen Hasankale (Pasinler) Çayı'nı alır ve kuzeydoğu yönünde akarak il sınırları dışına çıkar.

Erzurum-Kars platosunun güneyindeki çöküntü alanlarında akarak Ermenistan sınırına ulaşır. Türkiye-Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan ve Azerbaycan-İran sınırının bir bölümü oluşturduktan sonra Azerbaycan'da Kura Nehri'ne dökülen nehir. 1072 km uzunluğunda, 102 bin km² havza alanına sahip nehir Kafkaslar’ın en büyük nehirlerinden biridir. Nehrin 548 km'siTürkiye sınırları içerisindedir.

2- Karasu Çayı

Iğdır Karakoyunlu ilçesi bulak başı köyünde başlayan ve Iğdır aralık ilçesinde Aras Nehrine dökülen çayın ismidir karasu Ağrı dağının buzul sularından beslenmektedir aktı düzer gah boyunca irili ufaklı duran su göletleri oluşturup akmaktadır bu yapısı bir çök yaban hayvanına yaşama alanı oluşturmaktadır karasuda birçok balık türü yaban ördeği yaban tavuğu bir çök balıkçıl kuş türü ile ana yurdu Güney Amerika olan ve ülkemizde Edirne ve Iğdır karasuda yaşayan su maymunudur bu kemirgenin erkekleri 7-8 kilo dişileri 5-6 kilo ağırlığında olup nesileri tükenmek üzere olan hayvanlardır.

3- Balıklı Göl

Iğdır/Tuzluca, Taşlıçay, Doğubeyazıt Ağrı il sınırlarının kesiştiği bir noktada bulunan göl, 2.241 m yüksekliğiyle Türkiye’nin en yüksek gölüdür Göl çevresi mesire alanı ve yayla turizmiyle unludur Gölde balıkçılık yapılmaktadır Gölde sazan ve alabalık bulunmaktadır alabalığıyla meşhurdur.

4-  Küp Göl

Ağrı dağının 3500 metre yükseklikte bulunan bir krater gölüdür Ağrı dağının buzul sularının volkanik bir krater çukuruna birikmesi sonucu oluşmuştur. 

C-  TARİHİ KÜMBETLER

1-  Kulyusuf Kümbeti

14. y.y. sonlarında yapılan ve bölgedeki Selçuklu devri eserlerinden günümüze kadar ulaşan kümbetin konik çatısı üzerinde bulunan taş kaplamalar ile gövdenin bazı bölümlerindeki kaplamalar tahrip edilmiştir. Arka yüzünde bir delik açılmıştır. Kapı üzerinde kitabesi bulunan yapıtın, kitabesi okunamamıştır. İç kısımda altta mumyalık BU bulunmakta ve mumyalığın kapısı yakınında bulunan Aras Nehri'nin alüvyonları ile kapanarak bir dolgu tabakası içinde kalmıştır İçte mumyalığın moloz tavanı defineciler ön tarafından tahrip edilmiştir. Kümbetin yapısal özellikleri ve kitabesindeki tarih nedeni ile Selçuklu devri sonlarında yapılan ve Iğdır Kervansarayından sonra ayakta kalan ender Selçuklu devri eserlerindendir.

2-  Kolikent Kümbeti

Iğdır ili, Aralık ilçesi Kolikent Köyü mezarlık alanında yer alan kümbet düzgün sekizgen planlı ve her kenarı yaklaşık 2 m genişliğindedir. Duvarlar düzgün kesme taşlarla örülmüş ve yaklaşık 50 cm kalınlığında, 1.60 m yüksekliğindedir. Kümbetin kubbesi yukarı doğru sivrilen formda ve yaklaşık 1.40 m yüksekliğindedir. Kubbe ve duvar arasındaki bağlantıyı, 30 cm kalınlığındaki kasnak sağlamaktadır. Üstünde ve çevresinde herhangi bir kitabeye rastlanılmamış, Kümbetin duvarlarında ve özellikle çatısında yoğun tahribat gözlemlenmiştir.

3-  Hacı İbrahim Gödekli Kümbeti

Kuzey güney istikametinde kare planlı olarak inşa edilen ve giriş kapısının üzerindeki Osmanlıca kitabede yazılı bulunan Hicri 1322(Miladi 1907) tarihinde Hacı İbrahim adına yapılan kümbetin giriş kapısı güney istikamette olup siyah kesme bazalt taşından inşa edilmiştir. Kümbetin temeli iki sıra taşla esas binanın duvarlarından dışarı doğru çıkıntı yapmaktadır. İki metre yüksekliğinde ve 5,50x5,50 metre çapındaki binanın üstü yarım kubbeli olup, kubbe ile çatının birleştiği yer dışarıya çıkıntı teşkil etmektedir. Güney doğu ve kuzey doğuda birer küçük penceresi bulunan kümbetin içerisi çamurdan basit olarak sıvanmıştır, iç mekan da bulunan üç mezar ve bu mezarlara ait Osmanlıca yazılı üç mermer kitabe bulunmaktadır. Zaman zaman bu mezarlar define arama maksadı ile tahrip edilmişlerdir. Aralık ilçesi Devlet Üretme Çiftliği arazisi üzerinde bulunan kümbetin özellikle dış cephesi oldukça sağlam bir şekilde ayakta durmaktadır.

D- IĞDIR KERVANSARAYI

Iğdır ilinden on beş kilometre mesafede Harmandöven Köyü yakınında yol üzerinde yer alan Kervansaray Batum, Ani ve Doğu Beyazıt kervan yolu üzerinde bugünkü Harmandöven Köyü dışında yapılan Iğdır Kervansarayı 13.yüz Yılsonlarında Anadolu Selçuklu devletinin yaptırmış bulunduğu son abidevi eserlerden biridir. Selçuklular döneminde Anadolu da çokça yaptırılan açık avlulu ve kapalı hol sistemi planı çerçevesinde kale görünümündeki bu büyük kolsal yapılar, özellikle sultan ve vezirlerin talimatları ile önemli yol güzergâhları üzerine inşa edilmişlerdir. Iğdır Kervansarayı ise tali bir yol üzerinde inşa edilmiş plan olarak diğerlerinden avlusu olması ile ayrılmıştır.13 y.y.y. sonunda yapılan Kervansaray Elazığ Çemişgezek yakınında aynı yüz yılsonlarında kaldığı tahmin edilen İbrahim Şah hanının planına benzemektedir. Avlusu kapalı hol sistemi planı ile yapılmıştır.

E- TARİHİ KALELER

1- Aşağı Erhacı Köyü Oğlan Kalesi

Iğdır İli Merkeze bağlı Aşağı Erhacı Köyünün güneyinde yer alan sıralı iki tepe üzerinde bölgede yaşayan halk tarafından Oğlan ve Kız Kalesi olarak adlandırılan yerleşim kalıntıları bulunmakladır. Oğlan Kalesi olarak adlandırılan yerleşim alanı, Kız Kalesinin güneybatısına doğru devam eden kayalığın üzerinde ver almaktadır. Kale olarak adlandırılmasına rağmen sur kalıntısı ve burç izine rastlanmamıştır. Oğlan Kalesi daha büyük bir alanı kapsamakla olup üzerinde yapı kalımı izleri ve daha bol seramik buluntusuna rastlanmıştır kısmen ana kaya üzerinde düzeltilmiş alanlarda mevcuttur Oğlan Kalesi olarak bilinen yerleşim alanının balı alı kısmında yer alan şuan çayır olarak kullanılan alanda da seramik buluntularına rastlanılmıştır.

2- Aslanlı Kalesi

Iğdır İli Tuzluca İlçesi. Aslanlı Köyü'nün 1.5 km kuzeybatısında yer alan Aslanlı Köyü Kalesi çevresine hâkim bir tepede inşa edilmiştir. Küçük boyutta bir kaledir. Çok az sayıda seramik bulunan kale de yer yer sur izleri görülmüştür.

3- Âşık Hüseyin Kalesi ve Yerleşim Alanı

Iğdır İli Tuzluca İlçesi Aşık Hüseyin Köyü’nün 500 m kuzey-doğusunda yer alan Aşık Hüseyin Kalesinin 5 km kadar kuzeydoğusunda Yukarı Katırlı Kalesi bulunmaktadır. Çevresine hakim iki tane yan yana tepenin üstüne inşa edilmiştir. Kuzey-batı tepesinde buluntular daha yoğundur. Kalede yontu taşlarla örülmüş sur ve yapı duvar kalıntıları izlenmiş ve yer yer define çukurlarına rastlanılmıştır Kale yüzey buluntuları arasında siyah, açık kırmızı çanak çömlek parçalan vardır bunlardan bazıları çok iyi pişmesine rağmen bazıları kifayetsiz fırınlanmıştır. Oldukça tahrip edilen kalenin güney ve güney-batısı boyunca aşağı şehir uzanmaktadır. Aşağı şehirde yapı temel izleri şehre girişi sağlayan antik yol ve buluntulardan Stun veya heykel kaidesi, sıvı akıtmak için taşa oyulmuş kanalları açık hava kült alanı olabilecek bir alan tespit edilmiştir. Burada da kaledeki gibi yoğun tahribat söz konusudur. Kalenin güney-doğusunda yerleşmenin su ihtiyacını karşılayan bir gölet bulunmaktadır. Günümüzde hala Aşık Hüseyin köylülerince hayvanlarının su ihtiyacını karşılamak için kullanılmaktadır. Yerleşmenin mezarlık alanı gölet ile aşağı şehir arasında tespit edilmiştir. Burada da kaçak kazılar sonucu yoğun tahribat söz konusudur. Yerleşmenin mezarlık alanı gölet ile aşağı şehir arasında tespit edilmiştir. Buluntulardan tipik bir Urartu yerleşmesi olduğu açıktır.

4- Bahçecik Köyü Kız Kalesi

Tuzluca ilçesine bağlı Bahçecik Köyü’nün güneyinde bulunan kayalıkların üzerinde bulunur. Yukarı kent olarak bilinen kayalıkların batı bitişiğinde hidroelektrik santrali, kalenin güneyine doğru devam eden kayalıkta da Rağbet Köyü Köroğlu kalesi bulunmaktadır. Büyük bir bölümü tahrip olan kalenin çok az kısmı günümüze ulaşmıştır. Moloz taş örgülü ve harçlı sur duvarı kalıntısı görülen alanda diğer kalelere nispeten daha az miktarda seramik olduğu gözlemlenmiştir.

5- Gedikli I Kalesi

Iğdır İli Tuzluca İlçesi Gedikli Köyünün güney yönünde köyden yaklaşık 2 km uzaklıkta yer alan Gedikli I Kalesi batı ve güney-doğu yönünde doğal tahkimli çevreye hâkim bir tepeye konuşlanmıştır. Oldukça tahrip olduğu gözlenen sur duvarlarının temelleri kalenin doğu yönünde izlenmiştir. Sur duvarı iri yontu taşlarından örülmüştür. Yüzeyde obsidyen ve devetüyü renkli hamına sahip, kendinden astarlı çanak çömlek parçaları görülmüştür.

6- Gedikli II Kalesi

Iğdır İli Tuzluca ilçesi Gedikli Köyü'nün güney-doğu yönünde köyden yaklaşık 2 km uzaklıkta yer alan Gedikli II Kalesi çevresine yakın bir tepede inşa edilmiştir. Gedikli II kalesi Gedikli I kalesinin yaklaşık 3 kın kuzey-doğusundadır."0ldukça tahrip olmuştur. Kalede yer yer sur ve yapı temel izleri görülmüştür. Kale buluntuları arasında obsidyen ve açık kırmızı ve devetüyü rengi çanak çömlek vardır. Kalenin kuzey-doğu yönünde yaklaşık 3 m genişliğinde antik yol izlenmiştir.

7- Güngörmez Köyü Köroğlu Kalesi

Iğdır İli Merkez ilçeye bağlı Güngörmez Köyünün 1.5 km güneyinde 2595 rakımlı Köroğlu tepesinde bir kale kalıntısı olduğu tespit edilmiştir. Ana kaya üzerine oturtulmuş sur duvarları düzgün siyah kesme bazalt taşından yapılmıştır. Kalenin güney yönündeki dik rampadan merdivenler ile batıya bakan kale ana kapısına ulaşılır. Ana girişin her iki tarafı silindirik burçlarla talikim edilmiştir. Girişin 10 m güneyinde yine batı cephede merdivenli yolun tam üzerinde 2 katlı kayaya oyularak yapılmış bir bölüm mevcuttur. Savunma amaçlı olduğu düşünülen bölümün 2. katlı olduğu ahşap taban hatıllarının konulduğu duvara oyularak yapılmış izlerden bellidir. Iğdır ovasının da tam olarak görüldüğü hâkim bir tepeye kurulmuş olan kalenin güneybatısında 3 basamaklı bir altar bulunmaktadır. Küçük bazalt taşlar ile kaplama yapılan sur duvarlarında harç az taş ise çok miktarda kullanılmıştır.

8- Hadımlı Köyü Köroğlu Kalesi

Tuzluca İlçesi Hadimli Köyü'nün yaklaşık 3 kın kuzeybatısında 1706 rakımlı tepe üzerinde bulunan Köroğlu kalesi oklukça sarp bir kayalık üzerinde bulunmaktadır. Kuzeyinden Şedik deresi geçmektedir Kayalığın en üst kısmında yer alan kalenin sur duvarları sağlam olarak günümüze ulaşmamış olmakla beraber moloz taş döküntüsü ve temel izlerinden sur duvarlarının mevcudiyeti takip edilmektedir. Ayrıca temel izleri görülebilen yapı kalıntıları mevcuttur kalede ana kayaya oyulmuş odacıkların yanında zirve kısmında kaya içerisinden çıkan ve etrafı dörtgen şekilde düzeltilmiş su kaynağı da bulunmaktadır kırmızıdan deve tüyü rengine kadar değişik renklerde bol miktarda seramik buluntusuna rastlanmıştır.

9- Hasancan Kalesi Çeşme ve Su Yolları

Tuzluca İlçesi Üçkaya köyünün batısında yer alır Doğal kaynak suyu üzeri harçlı moloz taş örgü ile kontrol alnını alınarak pişmiş topraklan yapılmış borular ile üçer tepe, tavşan tepe gibi yerleşmelere su taşınmıştır. Yol yapımı sırasında kısmen tahrip olan Uç ayrı hattın olduğu köy muhtarınca ifade edilmiş olup toprak su künklerinin parçaları tespit edilmiştir. Bu su kaynağını kontrol altında tutabilmek için mevcut duvar kalıntılarından küçük bir kale içerisine alındığı anlaşılmaktadır.

10- Iğdır Korhan Kalesi

Büyük Ağrı Dağının kuzey yamacında 2120 rakımlı Kara kaya tepesi üzerinde oturan çift kademeli sur beden duvarları kesme taştan yapılmıştır. Büyük bir kısmı yıkılmış olan kale sur duvarlarının kuzey bölümünde bir burç ve güneybatı kesiminde 2. kademe sur duvar kalıntıları bulunmaktadır. Kale içinde merdivenle inilen su sarnıcı bulunmakta olup içi taş ile doldurulmuştur.

11- Karakale

Iğdır İlinde Merkeze 10 km uzaklıkta bulunan ve Aras Nehrinin Türkiye Ermenistan sınırını çizen çizdiği noktada iki vadi arasında sarp kayalıklar üzerinde inşa edilen Karakale’den günümüze kadar ayakta kalan kısım birkaç sur ve iki büyük kuledir. Selçuklular tarafından 12. yüz yılın sonlarında inşa edilen kale arazisinin konumuna uygun olarak dikdörtgen bir planda yapılmıştır. Sur duvarların genişliği 1.5 metre yüksekliği ise 4 metre kadar olup kuzey uçtaki kulenin yüksekliği 7 metre kadardır. Bu kulenin hemen doğusunda dairevi planlı dış cephesi tüf taşından yapılmış bir kule daha mevcuttur. Kale surları ile kuleler arasında kalan büyük bir alanda büyük bir yerleşim kalıntısı mevcuttur. Özelikle Selçuklu, Urartu ve eski Tunç Çağına ait bol miktarda seramiğin görüldüğü bu alanda ayakta kalan yapı yoktur. Karakale hem Aras nehrinin geçit veren bir noktasında hem de Iğdır ovasına açılan yolun üzerinde inşa edildiği için stratejik bir öneme sahiptir. Bölgede aynı mimari türünde örnekler mevcut olup horasan harcından inşa edilmiştir.

12- Karakoyunlu Kalesi ve Yerleşim Alanı

Karakoyunlu ilçesinin yaklaşık iki kın güneydoğusunda yer alan mağara tepe olarak bilinen kayalıklar üzerinde kale kalıntıları ve yerleşim kalıntısı ile kayalığın kuzey kısmında tescilli Babek Mağarası yer almaktadır. Kale sur duvarlarının temelinde bulunan iri blok taşlardan kale mevcudiyeti takip edilebilmektedir. Bol miktarda seramik buluntusu vardır. Yerleşim alanı olarak kullanılan alanın doğusunda nekropol alanı bulunmaktadır. Nekropol alanında yoğun kaçak kazı yapıldığı tespit edilmiş olup mezarlık alanında II.bin Orta Anadolu da görülen mezarlar ile büyük benzerlik göstermektedir. Ayrıca kayalık alanın üzerinde üzeri düzeltilmiş büyük olasılıkla kült alanı (açık hava tapınım alanı) bulunmaktadır. Mezarlık alanına (nekropol) hakim bir noktada bulunmakladır. Bu açık hava mabedinin ölü kültü ile ilişkili olduğu ve muayyen zamanlarda burada toplanıldığı, dini merasimler yapıldığı düşünülmektedir. Adak kesme yerinin yanında stellerin yerleştirildiği kayaya oyulmuş yuvalarda tespit edilmiştir.

13- Rağbet Köyü Köroğlu Kalesi

Tuzluca ilçesine bağlı Rağbet Köy’ünün güneydoğusunda bulunan kayalıkların üzerinde bulunur. Kale kayalığın en uç noktasında ana kayalığın üzerine moloz taş örgülü ve harçlı olarak yapılmıştır. Girişi balı kısımda olup kuzey yöne bakmakladır. Giriş kapısının uzantısında kuzey yöne devam eden ve ana kayalığa dayalı dar yolun bir kısmı kesilerek geliş gidişler kontrol altın a alınmış olup bu bölümün ahşap malzeme ile karşıya bağlandığı düşünülmektedir. Kalenin kuzeydoğu ve batı yönleri sarp kayalık olup doğal tahkimlidir, kuzeydoğu köşede su kuyusu (kaynağı) banmaktadır. Doğu yöne bakan kısımlarda ana kayaya oyulmuş dikdörtgen tarzda çıkıklar olup birbirlerine bağlantılı merdiven izleri görülmektedir. En uç kısımda sayılabilen 9 basamakla çıkılan düzeltilmiş bir zemin bulunmakta olup 2 stel altlığı bulunmaktadır Kalenin batı alt kısmında kayaya oyulan mezarlar dağın dibinde ise yerleşim izlen ve alanda bol miktarda seramik olduğu gözlemlenmiştir.

14- Sürmeli Köyü Kalesi

Tuzluca ilçesine bağlı Sürmeli Köyü’nün doğusunda bulunan kayalıkların üzerinde bulunur. Sınır boyunda yer alan kalenin kuzeyinden Aras Nehri geçer. Güneydoğusunda hudut karakolumuz bulunmaktadır. Büyük bölümü yıkılmış olan kalenin duvarlarına ait moloz taşlardan kalenin şekli hakkında bilgi edinebiliyoruz. Kalenin batı ve kuzey kısımları doğal dik kayalıklara oturtulmuş olup güney kısımlardaki kalıntılardan girişin bu bölümlerde yer aldığı anlaşılmaktadır. Kesme taş malzeme görülmemiş olup bol miktarda seramik buluntusuna rastlanmıştır.

15- Tavşantepe Kalesi ve Yerleşim Alanı

Tuzluca ilçesine bağlı Üçkaya Köyü’nün batısında. Hasancan ve Üçler yerleşmesi arasında yer alır Temel izleri ile kale sur duvarları izlenmektedir. Tepe eteğinde yapı izleri ve yoğun seramik buluntusu tespit edilmiştir. Hasancan Kalesinde tespit edilen su kanalından künklerle su getirildiği ifade edilen Tavşantepe yerleşmesi üç tepe yerleşmesinden küçüktür.

16- Üçlertepe Kalesi ve Yerleşim Alanı

Tuzluca ilçesine bağlı Üçkaya Köyü’nün güneybatısında yer alır. Üçgen dile benzer şekildeki tepe üzerinde yer alan kale temel izlerinden iri blok taşlardan oluştuğu anlaşılmaktadır. Yapı kalıntıları sadece temel izinden tespit edilebilmekledir. Kırmızı astarlıdan deve tüyü rengine kadar bol miktarda seramik kaimlisi olup tepe boyu devam  etmektedir . Hasancan ve Tavşantepe ile karşılıklı tepeler üzerine konumlandırılmış bu kale ve yerleşim alanları içerisinde diğerlerine hakim bir konumda yer almaktadır.

17- Yukarı Erhacı Köyü Kız Kalesi

Iğdır İli Merkeze bağlı Yukarı Erhacı Köyü’nün güneyinde yer alan sıralı iki tepe üzerinde bölgede yaşayan halk tarafından Oğlan ve Kız Kalesi olarak adlandırılan yerleşim kalıntıları bulunmaktadır Kız Kalesi Oğlan Kalesinin kuzeydoğusuna doğru devam eden kayalığın üzerinde yer almaktadır. kale olarak adlandırılmasına rağmen sur kalıntısı ve burç izine rastlanmamıştır. Kız Kalesi daha küçük olup az sayıda ve devetüyü renginde seramik parçası ile işlenmiş obsidyen parçaları bulunmuştur. Kısmen ana kaya üzerinde düzeltilmiş alanlarda mevcuttur. Kız Kalesinin kuzeyinde günümüzde Garip Seyit Mezarı olarak bilinen kaya mezarı bulunmaktadır. Kaya Mezarının giriş kısmı kız kalesine doğru bakmakladır.

18- Yukarı Katırlı Kalesi ve Yerleşim Alanı

Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Katırlı köyünün güneydoğusunda yer alan Yukarı kalırlı kalesinin Güney-doğusunda çağdaşı Aşık Hüseyin kalesi yer almaktadır. Yukarı katırlı kalesinin güney -batısında ön yüzü düzeltilmiş taşlarla yapılmış dikdörtgen planlı bir yapı temeli izlenmiştir. Kalenin batı yönü doğal tahkimli kuzey kısmında ise sur kalıntıları tespit edilmiştir. Aşağı şehir Kalenin kuzey ve kuzey-doğusu boyunca uzanmaktadır. Bu yöndeki yapıların temel izlerinden yapıların bir kaç odadan oluştuğu ve dikdörtgen planlı olduğu anlaşılmakladır. Yerleşmenin yüzeyinde deve tüyü rengi, açık kırmızı, kahverengi çanak, çömlek parçaları tespit edilmiştir. Yerleşmenin Göleti Kalenin doğusunda bulunmaktadır.

19- Yüceotağı Kalesi ve Yerleşim Alanı

Tuzluca ilçesine bağlı Yüceotağ Köyü’nün doğusunda yer alan kayabaşı olarak bilinen mevkide ki kayalığın üzerinde yer alır. Bu kayalık Hamurkesen, Kuruağaç,Yukarı Sutaşı Köyleri arasında yer alan Tek oyuk tepesini de içine alan yaklaşık bir buçuk iki km'lık alanı kapsamaktadır. Bu kayalığın kuzeyinde yer alan kvklopik tarzda ele alınmış sur duvarlarına sahiptir, kalenin güneybatı kısmında yaklaşık 3 metre yüksekliğine kadar sağlam kalmış bir yuvarlak burç vardır. Mevcut duvar kalınlığı iki mene civarındadır. Yerleşim alanı ise kalenin güney batısına doğru devam eden kayalığın tamamına yayılmış durumdadır. Oldukça geniş bir alan kapsayan yerleşimlere ait temel izleri mevcuttur. Bol miktarda seramik parçası tespit edilmiştir. Batı alt yamaçta kıble taşı deresi geçmektedir.

F- TARİHİ MEZARLAR

1-Aşağı Erhacı Köyü Mezarlık Alanı

Iğdır İli merkeze bağlı Erhacı Köyü'nün doğusunda yer alan kaya mezarının bulunduğu kayalık alan ile koş yerleşim yeri arasında bulunan koçbaşlı mezarlarında bulunduğu tarihi mezarlık alanı bulunmakladır. Oldukça bakımsız durumda olan mezarlık alanda koçbaşlı mezar alanları da dâhil mezar taşlarının birçoğu devrilmiştir.

2- Aşağı Katırlı Köyü Mezarlığı

Iğdır İli Tuzluca İlçesi Aşağı Katır 11 Köyü sınırları içerisinde yer alan Aşağı Katırlı mezarlığında bir tane koçbaşlı mezar taşı vardır. Koçbaşlı mezar taşı günümüze ait bir mezarın üstüne yerleştirilmiştir.

3- Ağaver Mezarlığı

Iğdır İli merkez, Ağaver köyü mezarlık alanı yaklaşık 3-4 dönümlük alanı kaplamaktadır. Alanda iki tane koçbaşlı mezar vardır. Bu mezar taşlarının gövde hatları köşegenli baş kısmı da oldukça iridir. Boyun kısmına dağdağan(madalyon) betimi işlenmiştir. Ayrıca mezarlıkla Osmanlıca yazılı mezar taşları vardır.

4- Aralık Ortaköy Mezarlığı

Iğdır ili Aralık ilçesi Orta köy mezarlığı yaklaşık üç dönümlük alanı kaplamaktadır. Köy camisinin güney-doğusunda yer almaktadır. Alanda Osmanlıca yazılı mezar taşlan vardır. Bu mezar Taşlarından hicri 1275-1335 tarihleri okunmuştur. Mezar taşlan dikdörtgen, oval ve trapezoit formdadır.

5- Aşağı Aktaş Köyü Kaya Mezarlığı

Tuzluca İlçesine bağlı Aşağı Aktaş Köyü'nün doğusunda bulunana kayalıkların üzerinde bulunur. Aktaş olarak bilinen kayalığın güneye bakan düzeltilmiş yüzeyinde tek odalı olduğu ifade edilen dikdörtgen girişi bulunan kaya mezarı bulunur. Giriş kısmı ve çevresinde bezeme. Kabartmalı figür veya yazı izine rastlanmamıştır. Kayalığın batıya bakan kısmında geniş merdiven izleri görülmektedir. Merdivenlerin sonlandırıldığı yerde düzeltilmiş bir alan bulunmaktadır. Sağ altlığı veya sunu çukuru görünmemiştir. Alanda bol miktarda seramik olduğu gözlemlenmiştir.

6- Çakırtaş Köyü Mezarlığı

Iğdır İli merkez Çakırtaş Köyü mezarlık alanı oldukça geniş bir arazi üzerinde, yol kenarında yer almaktadır. Mezarlık alanı kuzey ve doğu yönünden köylülerce kullanılarak sonradan daraltılmıştır. Korunaksız ve tahrip edilen Mezarlık alanda yer alan mezar taşlarının üzerindeki Hicri tarihlerden yola çıkarak mezarlığın 19.yy'dan günümüze kadar geldiği anlaşılmaktadır. Mezarlık alanının orta yerinde yer alan 3 adet koçbaşlı mezar öl' taşı bulunmaktadır. 1. -46cm eninde, 48 cm uzunluğunda olup, boyun kısmının  uzunluğu 44 cm'dir. 2. -26 cm eninde 28 cm uzunluğunda olup boyun kısmı 52 H/5 cm 'dir. 3- 50cm eninde 68 cm uzunluğunda olup boyun kısmı 50 cm'dir üzeri alçı ile kaplatılmış gövde kısmında bir kılıç ve tabanca ile boyunda asılı bir dürbün sekili ile bezenmiştir. Koçbaşları mezarlar üzerine konulmuştur.

7- Çıyrıklı Köyü Mezarlık Alanı

Tuzluca İlçesine bağlı Çıyrıklı Köyü içerisinde 105 ada. 1 parselde kayıtlı mülkiyeti köy tüzel kişiliğine kayıtlı mezarlık alanı içerisinde üzeri bezemeli taşlar bulunmaktadır. Üzerlerinde halı tezgâhı, hah tarağı motifleri olanların yanında hilal motifli, bitkisel bezemeli mezar taşları da vardır. Yönlerinden Müslüman Mezarlığı olduğu anlaşılan alana 1917-18 yıllarında Müslümanlar ile Ermeniler ile yapılan mücadelede hayatını kaybeden kişilere ait mezarlar da bulunmakladır.

8- Hadımlı Köyü Mezarlığı

Tuzluca İlçesi Hadimli Köyü’nün kuzeyinde yer alan yamaçta ve köy içerisinde iki ayrı mezarlık alanı tespit edilmiştir. Köy içerisin de yer alan I nolu mezarlık alan oldukça tahrip olmuş olmasına rağmen üzeri figürlü ve Hicri 1200-1300’ lü yıllara ait üzeri Arap harfleri ile yazılı mezar taşları bulunmaktadır. II unlu mezarlık alanı ise köyün kuzeyinde yaslandığı tepenin yamaçlarında bulunmaktadır. Yine üzerlerinde Hicri 1200-1300"lü ı yıllara ait üzerleri Arap harfleri ile yazılı mezar taşları bulunmaktadır. İslam öncesi Türk geleneğinin bir parçası olan üzeri çizme, at, silah, kılıç, tabanca ibrik kilim tarağı gibi değişik motiflerle bezenmiş mezar taşları bulunmaktadır. Taşlar genelde kırmızı ve siyah renkli olup genelde dörtgen formlara sahiptir.

9- Hakmehmet I Nolu Mezarlığı

Iğdır İli. Merkez Hakmehmet Köyü’nde yer alan Hakmehmet 1 nolu mezarlık alanı yaklaşık 4-5 dönümlük alanı kaplamaktadır. Alanda 7 tane koçbaşlı mezar taşı tespit edilmiştir. Genel olarak bu mezar taşlarının gövdeleri dikdörtgen şeklinde, gövdenin sırt kısmına ve yanlarına Osmanlıca yazılar yazılmış, bir kısmının da boyun bölgesine halk dilinde dağdağan denilen madalyon betimi yapılmıştır. Mezarlığın doğu kısmında tonozlu bir mezar odası ve iki tane lahit bulunmaktadır. Mezar odasına giriş 90 derece açı ile yerleştirilmiş beş basamağı olan yaklaşık 1 m genişliğinde bir koridordan sağlanmaktadır. Mezar odası kabaca yontulmuş taşlardan, kaliteli işçilikle inşa edilmiştir. Mezar odasının duvarlarında ve tabanında günümüzde halkın dilek tutmak için ziyaret ettiğini gösteren dilek taşlan vardır: Tonozlu mezar odasının kuzeyinde yer alan lahitlerin kaçak kazılar sonucu açıldığı ve tekrar kapatıldığı kapağın oynatılmış olmasından anlaşılmaktadır.

10- Hakmehmet II Nolu Mezarlığı

Iğdır ili Merkez, Hakmehmet Köyünde yer alan Hakmehmet 2 nolu mezarlık alanı yaklaşık 3 dönümlük alanı kaplamaktadır. Alanda 1 tane koçbaşlı mezar taşı tespit edilmiştir. Genel olarak bu mezar taşının gövdesi dikdörtgen şeklinde, gövdenin sırt kısmına ve yanlarına Osmanlıca yazılar yazılmıştır. Mezarlık alnında düzensiz olarak serpilmiş Osmanlıca yazılı mezar Taşları vardır.

11- Karakoyunlu II Nolu İlçe Mezarlığı

Dikdörtgen planlı olan mezarlığın batı istikametinde en eski tarihli şahide taşında Hicri 1336 (Miladi 1918) tarihi okunmaktadır. Tamamı tüf taşından yapılan bu şahide taşlan 1960'h yıllara kadar Hicri tarihli olarak yapılmışlardır. Dikdörtgen şeklindeki şahide taşlarının ön yüzünde üstte Hicri tarih altta ölen şahsa ait 2 veya 3 satır Osmanlıca yazı yer almaktadır. Bazı şahide taşlarının ise arka yüzlerinde 5 parmağı açık vaziyette sağ el oyma tekniğinde yapılmıştır. Yörede "Beş Masum"u "Hz Muhammed, Hz .Fatma, Hz. Ali, Hz. Haşan Hz. Hüseyin"i ifade ettiğine inanılmaktadır. Ayrıca bu bölgede Ortaçağda hüküm sürmüş olan Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devletlerinin kültürünün devamı olan koç-koyun mezar taşları da bu mezarlıkta görülmektedir. Günümüzde de kullanılan bu mezarlıktaki mezar taşları şimdi mermerden yapılmakta ve bazı eski şahide taşları mermer taşlarla değiştirilmektedir.

12- Karakoyunlu İlçe Mezarlığı

Köy girişinin solunda yaklaşık 60 m. uzunluğunda ve 35 m. eninde kuzey-doğudan. güney-doğuya uzanmaktadır. Uzun kenar ortalarında birer bulunmakta ve iki kapı arasından da bir yol geçmektedir. Mezarlık içindeki taşlar orijinal yerlerinde bulunmamakta "" olup gelişi güzel olarak mezarlığın ön tarafına dizilmiştir: Mezarlıkta yaklaşık 1500 adet mezar taşı olduğu söyleniyor. İki grup mezar taşı bulunmaktadır. Koç heykeli şeklinde, Dikdöngen formlu mezar taşlarıdır. Koç heykeli şeklindeki mezar taşlarından üç adet tesbit edilmiş olup oldukça fazla tahrip edilmiştir. Birinin üzerinde tarih kitabesi vardır. Mezar taşlarının hemen hemen hepsinde kitabe mevcuttur. Osmanlı dönemi için oldukça önemli belge niteliği taşımaktadır. II. mezarlık ilçe girişinin sağında, diğer mezarlığın tam karşısındadır. Aralarından ilçe yolu geçmektedir. Mezarlığın girişi doğudadır. İçerisinde dikdörtgen formlu, tektip ve kitabeli mezar taşları bulunmaktadır.

13- Karakoyunlu İlçesi Kaya Mezarı

Kaya mezarı halk tarafından "mağaralar" olarak adlandırılan mevkide köye yaklaşık 1 km. uzakta bulunmaktadır. Yerden yaklaşık 15 m. yüksekliğinde mağara girişi yer almaktadır. Mezar tek odalı olup, zeminde taşlardan seki oluşturulmuş ve duvarda bir niş açılmıştır. Kaya mezarlarının bulunduğu kesimin üst tarafında ve kayalardan oluşmuş tepe üzerinde yaptığımız incelemede Urartu, Bizans, Selçuklu dönemlerine tarihleyebileceğimiz çok miktarda seramik bulunmuştur.

14- Kasımcan Köyü Mezarlığı

Mezarlık yaklaşık üç dönümlük alanı kaplamaktadır Alanda başı kopmuş bir tane koçbaşlı mezar tespit edilmiştir, koçbaşlı mezarın sırt bölgesinde bir rozet yan kısımlarına ise Arapça alfabe kullanılarak yazılar yazılmıştır. Ayrıca mezarlıkta Osmanlıca yazılı mezar taşları vardır. Bu taşlardaki tarihlerden hicri 1315 ve yakın tarihler okunmuştur mezar taşlarının Osmanlı devletinin son dönemlerine ait olduğu anlaşılmıştır. Mezarlık alanının kuzeydoğusunda halkın ziyaret edip mum yaktığı, üzeri yeni malzemeyle yapılmış kare planlı yapı ile kapatılmış bir yatır yer almaktadır.

15- Kırıkdirek Mezarlık Alanı

Iğdır ili Kavak tepe Heydo ( Kırık Direk) Mezrası. 1554 parsel herhangi bir sit alanı içerisinde bulunmamaktadır. Yakın çevresine yönelik alınmış kurul kararı bulunmamaktadır. Tescilli Korhan Arkeolojik sit alanı ile bir yol ile bağlantılıdır. Yaklaşık 3 km mesafe bulunmakladır. Kırık Direk mezrası tarıma elverişli olmayan yalnızca göçerlerin çadırlarla barındığı yamaç yerleşimidir. Iğdır ili. Kavaktepe, Heydo ( Kırık Direk) Mezrası. 1554 parselin küçük bir kısmında değişik şekillerde mezar taşlarının bulunmakladır. Mezranın üst kısımlarında yer almakladır. Değişik şekillerde işlenmiş haç motiflerinin yanında sanduka tipli Türk mezar taşlarının da var olduğu görülmüştür. Mezrada yaşayanlarla yapılan görüşmelerden çok sayıdaki Koç tipli mezar taşlarının bu alandan götürüldüğü belirtilmiştir. Taşların birçoğu orijinal yerlerinden kaldırıldığı görülmüştür.

16- Küllük Köyü I Nolu Mezarlık Alanı

Iğdır İli, Merkez Küllük Köyü’nde yer alan Küllük Köyü I nolu mezarlık alanında bir tane koçbaşlı mezar tespit edilmiştir. Bu mezar taşının gövde hatları köşegenli boyun kısmında madalyon (dağdağan) yer almaktadır. Ayrıca mezarlıkta Osmanlıca yazılı mezar taşları vardır.

17- Küllük Köyü II Nolu Mezarlık Alanı

Iğdır ili, merkez Küllük Köyü’nde yer alan Küllük Köyü II nolu mezarlık alanı yaklaşık 3-4 dönümlük alanı kapsamaktadır. Küllük Köyünün kuzeyinde yer almaktadır. Alanda düzensiz olarak Osmanlıca yazılı mezar taşları bulunmaktadır. Bazı mezar taşlarında geometrik ve figüratif bezemeler işlenmiştir. Bunun dışında mezarlık alanda yoğun çanak çömlek parçaları tespit edilmiştir. Buluntulardan Osmanlı dönemine ait yüksekliği ova seviyesinde olan düz bir yerleşmenin olduğu söylenebilir. Alanda bulunan köstebek çukurların da taştan örülmüş duvar izleri tespit edilmiştir.

18- Melekli Mezarlık Alanı

Iğdır - Karakoyunlu İlçesi yolu üzerinde bulunan Merkeze bağlı Melekli Beldesi içerisinde yer almakladır. Mezarlık alanı içerisinde koçbaşlı mezar taşları bulunmaktadır. Mezarlık içerisinde ayrıca yatır olarak kabul edilen Hoca Seyit Mezarında mumlar yakılmakta adaklar adanmaktadır. Şuan kullanılan mezarlık alan içerisinde eski mezar taşları oldukça bakımsız ve kısmen tahrip olmuştur.

19- Yukarı Erhacı Köyü Kaya Mezarı ve Kult Alanı

Iğdır İli Merkeze bağlı Yukarı Erhacı Köyü'nün doğusunda yer alan kayalık alanında yer alan tek odalı bir kaya mezarı ve bu alanın önünde kült alanı olarak kullanılan düzeltilmiş kayalık bir alan bulunan bir yapıdır. Girişi kısmen tahrip olmuş iç kısmı kabaca işlenmiştir. Duvarlarda yazı, resim niş veya orijinalinde kline bulunmamaktadır. Giriş kısmının önünde dar bir düzeltilmiş alan bulunmaktadır. Giriş kısmının batısında yer alan -alanda günümüzde de adakların kesildiği, mumların yakıldığı kayalık alan bulunmaktadır. Bu alanda yapılan kaçak kazılarda bol miktarda seramik -parçası ortaya çıkmıştı Garip Seyid Mezarı olarak bilinen Kaya Mezarının güneyinde Kız Kalesi bulunmaktadır kaya mezarının giriş kısmı Kız Kalesine doğru bakmaktadır.

20- Yaycı Köyü Mezarlığı

Iğdır İli merkezine 9 km uzaklıkta yer alan Yaycı Köyü içerisinde yer alan tarihi mezarlık. Kars - İğdır Karayolunun sağ tarafında genişçe bir alana yayılmıştır. Koç ve koyun heykelli mezar geleneğinin devamı niteliğinde olan bu mezarlıkta en eski şahide taşı Hicri 323 (Miladi 1905) tarihli, en yeni olanında ise Hicri 1374 (Miladı 1955) tarihi okunmaktadır. Şahide taşları ile heykellerin tamamı yöresel tüf taşından yapılmıştır. Bu mezarlıkta bulunan mezar taşları Iğdır İli Karakoyunlu İlçesinde bulunan Tarihi mezarlıktaki koç-koyun şeklinde yapılmış olan mezar taşları ile benzer özelliklere sahiptir. Şehide taslarının üzerinde okunan Hicri tarihlere göre bu mezarlık 1900 yılının hemen başlarında kullanılmaya başlanılmıştır.

G- TARİHİ YAPILAR

1-Höyük

a- Küllütepe Höyüğü

Iğdır İli Tuzluca İlçesi Tuzluca-Kağızman karayolu Gaziler beldesi sapağında höyük. Aras Vadi'sinde ve orta boyutlu kayalık bir tepe üzerinde yer alan höyük, kaçak kazılar ve eteklerindeki tarım arazileriyle kısmen tahrip edilmiştir. Toplanan çanak çömlekler İlk Tunç Çağ ve Orta Demir Çağı'na aittir.

b- Melekli Kültepe Höyüğü

Iğdır ilinden Karakoyunlu ilçesine gidilen karayolunun 5. kilometresinde Melekli belediyesinin 2.5 km kuzeydoğusunda bulunan Kültepe olarak bilinen alanın höyük olduğu tespit edilmiştir. 300 metreye 160-170 metrelik alanda volkanik kökenli kayalık üzerine oturmaktadır, seramik buluntularına göre M.Ö 2.bin seramiğinden Selçuklu ve Osmanlıya çok çeşitli seramik buluntuların yoğun olarak görülmektedir. Tamamen korumasız olan höyük define arayıcıları tarafından yer yer eşilerek tahrip edilmiştir.

2- Köprü

a- Tuzluca Köprüsü

Kars- Tuzluca eski karayolu üzerinde Tuzluca ilçesinin girişinde yer alır. Günümüzde atıl durumdadır. Tek kemerlidir. Kemer kısmı düzgün kesme taş ile yapılmıştır. Kemerin büyük bir bölümü dereden gelen toprak ile dolmuş vaziyettedir. Üst yürüme yolu topraktır. Korkulukları izine rastlanmamıştır. Kemerin yaslandığı kısımlarda moloz iç dolgu görülmekle beraber kesme taş kaplama yapılıp yapılmadığı anlaşılamamıştır.

3- Hamam

a- Aralık Ortaköy Hamamı

Dikdörtgen planlı olan hamam doğu - batı istikametinde iki kubbeli dış cephe duvarı bazalt taşından kubbeler ise kırmızı renkli tuğla ile inşa edilmiştir Hamam kubbeli iki kısımdan oluşmaktadır Batı istikametindeki kubbeli bölüm soğukluk doğu istikametindeki kubbeli bölüm ise sıcaklık olarak yapılmıştır Duvar ile kubbeler arasındaki bağlantı sivri tonozlarla sağlanmıştır. 19 Yüzyılın başlarında yapılan hamam 1960'li yıllara kadar kullanılmış daha sonra terk edilmiştir. Günümüzde samanlık olarak kullanılan hamamın kubbelerinin bir kısmı ve tavanı yıkılmış olup, dış cephe duvarları sağlamdır. Hamam göstermiş olduğu mimari özellikleri ve yörede bulunan kubbeli tek hamam olması sebebiyle ayrı bir önem taşımaktadır.

4- Yayla

a- Korhan Yaylası

Ağrı Dağının kuzey bölgesinde bulunan ve içinde Iğdır Kalesi (Korgan), kilise, mezarlık alan ve ören yerini barındıran 1100’lu yıllarda Kervan ticaret yolu üzerinde yer alan bölgede günümüzde sadece temel izleri olan yapı kalıntıları mevcuttur. Bu yapılar moloz taş örgülü olup harç malzemesi olarak toprak kullanılmıştır. Kalenin bulunduğu tepenin güneyinde değirmen kalıntısı ve değirmen taşına rastlanmıştır. Değirmenin suyu Ağrı Dağının kuzey eteklerinde 3400 rakımda bulunan Küp gölünden kanallar aracılığı ile getirilmekte olup, bu kanalın bir kısmı günümüzde de takip edilebilmektedir. Bu yerleşim alanlarının kuzeyinde Korhan kalesi ile kilise arasında mezarlık alanı bulunmaktadır. Katolik ve Ortodoks mezarların iç içe bulunduğu alanda haç ve değişik figürlerin üzerinde yer aldığı mezar taşları bulunmaktadır. Define arayıcıları tarafından mezarlar büyük ölçüde tahrip edilmiştir.

5- Kurgan

a- Hasankent Kurganı

Iğdır İli Tuzluca İlçesi Hasankent Köyü'nün kuzey batısındaki yamaç üzerindeki düzlükte kurgan, 9 m. yüksekliğinde, 34 m. taban ve 7 m. zirve çapındadır. Kurganın yığma tepesi küçük işlenmemiş taşlarla yapılmıştır. Tahrip edilmiş olan kurganda zirvede ve kuzeybatı  kenarında 6 ve 7 m. çaplarında kaçak kazılar sonucunda oluşmuş çukurlar vardır. Çanak çömlek malzeme bulunmamakla birlikte yapısal özellikleri nedeniyle Orta Tunç Çağı'na tarihlenebilir.

6- Asma Köyü Kaya Yerleşim Alanı

1 nolu mekân. Asma Köyü'nün batısındaki kayalıkların güney bölümünde yer almaktadır. Altı odadan oluşan mekâna, genişlikleri 0.22-0.27 m yükseklikleri 0.20-0.30 m arasında değişen dik merdivenler ile ulaşılmaktadır. Merdivenler önceden kapalı iken kaya bloğunun kopması nedeni ile merdivenlerin üzeri açılmıştır. Yumuşak kaya kütleleri zaman içerisinde özellikle şekil verilmiş bölümlerinde yer yer kopmalar görülmektedir. 2ve 3 nolu mekânlar: kayalıkların orta bölümünde yer alan tek odalı kaya odalarıdır. Köylülerin ifadesine göre önceleri küçük kapılar bulunan tek odalı evler iken kayaların kopması sonucu dışarıdan birer niş şeklinde görülmektedir. Çok dik kayalığın üst kısımlarında yapıldığından bu mekânlara çıkılamamıştır. 4 nolu mekân: kayalıkların orta bölümünde kısmen girişi çökmüş olan oda zemin seviyesinde yer almaktadır. Köylülerce girişi çökmeden önce koyunlar için barınak olarak kullanılmış olan odanın zemini toprakla dolu olup define arayıcı lan tarafından birkaç kez kazılmış olduğu görülmüştür. 5 nolu mekân: kayalıkların kuzey bölümünde yer alan girişi güney yöne bakan mekan üç odadan oluşmaktadır. Pencereleri silmeli olup girişi (orta bölüm) ise tahrip olmuştur. Ana mekân olarak düzenlenmiş orta bölüm daha geniş ve büyük tutulmuştur. Çok dik kayalığın üst kısımlananda yapıldığından bu mekânın iç mekânları da gezilememiştir.

7- Kışla

a- Osmanlı Kışlası

Iğdır İli Tuzluca ilçesi Üçkaya Köyü’nün güneydoğusunda yer alır. Moloz taşların üzeri yontulmak sureli ile yapılmıştır. Köye hakim bir konuma sahiptir Üst kısmı yıkılmıştır. Yamaç kısmını tahkim etmek için alt tarafta istinat duvarı yapılmıştır. Batısından eğri taş deresi geçmektedir Kapı ve penceresi günümüzde söküldüğünden yoktur.

b- Serdarbulak Kışla Binası

Kışla binası tek katlı ve dikdörtgen bir plana sahiptir. Yapı yaklaşık 4000m2'lik alan üzerinde inşa edilmiştir. Tamamı bazalt taş malzemeden inşa edilen yapının girişi kuzeybatı yönündendir. Yapı ortada geniş bir avlu ve avluyu çevreleyen farklı ölçülerde ve farklı ihtiyaçlar için yapılmış odalardan oluşmaktadır. Girişten itibaren geniş bir avluya girilir. Bu avlunun iki yanında yine farklı yerlerde yapılmış ve çeşitli amaçlarla kullanılan mekanlar bulunmaktadır. Girişin tam karşısında yükseltilmiş odalar ve arka tarafında ise yatay uzanan uzun bir salon bulunmaktadır. Bölümler üzerinde yer alan pencere açıklıkları, basık yuvarlak kemerli olup, pencereler oldukça yüksek tutulmuştur. Yapı kompleks bir yapı özelliği göstermektedir. Askeri amaçlı yapılmasından olsa gerek süsleme öğelerine pek yer verilmemiştir. Sade bir tarzda inşa edilen kışlanın yalnız pencere kemerlerindeki taşların dikey yerleştirilmesiyle cephelerde bir hareketlilik göze çarpmaktadır.

Ğ-  TUZLUCA TUZ MAĞARALARI

Iğdır'ın Tuzluca İlçesinde bulunan tuz mağaraları Türkiye’nin 100 yıllık tuz ihtiyacını karşılayacak kapasitede bir yerdir. 55 dönümlük tuzla kaplı bu arazideki tünellerdeki havanın solunum yollarına iyi geldiği bilinmektedir. Günlük 60 ton tuz üretme kapasitesi vardır.