Rufat Gürel yazdı…Iğdır'ın İdari Teşkilatlanması

Araştırmacı yazar Rufat Gürel yazdı…Iğdır'ın İdari Teşkilatlanması

Araştırmacı yazar Rufat Gürel yazdı…Iğdır’ın İdari Teşkilatlanması

Iğdır bulunduğu stratejik konumu itibarıyla bir geçiş bölgesi olmuş, sayasi yapıda sürekli değişimler olmuştur. 3 Ekim 1724 yılında Revan ve çevresini ele geçiren Osmanlı devleti Aralık, Iğdır ve Sürmeli nahiyelerini Revan eyaletine bağladı. Bu dönemde Iğdır nahiyesinde 64 köy, 15 kışlak ve 1 mezra, Aralık nahiyesinde 30 köy, 8 kışla, 2 yayla ve 1 mezra, Sürmeli nahiyesinde 48 köy, 8 mezra, 2 kışla, 4 yayla bulunmaktaydı.

Iğdır Osmanlılar ile Safeviler arasında 6 defa değişime uğradı. 1747 yılında Nadir Şah'ın öldürülmesiyle Aras boylarında bağımsız hanlıklar kuruldu. Iğdır Azerbaycan Hanlarının en güçlüsü ve stratejik olanı İrevan Hanlığı hakimiyetine geçti. Iğdır (1747-1828) yılları arasında 81 yıl İrevan Hanlığı yönetiminde kaldı. Rusların bölgeyi işgali ile Iğdır’ın da dahil olduğu İrevan Hanlığı (1828-1917) yılları arasında Çarlık Rus işgalinde 89 yıl kaldı. 1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar bölgeden çekildi. Bölgede yaşanan siyasi belirsizlik yüzünden Iğdır Ermeni Çete ve kuvvetlerinin soykırımına uğradı. 14 Kasım 1920 yılında Iğdır Ermeni işgalinden kurtarılıp, Ermeni güçleri Aras nehrinin Kuzeyine atıldı.

Iğdır 18 Temmuz 1921 yılında Beyazıt iline bağlandı. 1927 yılında Ağrı ( Karaköse) il oldu Beyazıt tekrar kaza oldu. İlçenin Beyazıt olan adı Doğubeyazıt olarak değiştirildi. Beyazıt iline bağlanan Iğdır kazasının Aralık ( Başköy), Tuzluca ( Kulp) kazasının da Pernavut adında birer nahiyeleri vardı. 1926-1927 yıllarında Tuzluca ( Kulp) ilçesininin Oğruca, Iğdır ilçesinin de Aralık ( Başköy) nahiyeleri bulunmaktaydı.

Iğdır, Tuzluca (Kulp) ilçeleri 1934 yılında Kars iline bağlandı. Iğdır ilçesinin 63 köyü bulunmaktaydı. Bu köylerden 46 tanesi kaza merkezine 6 köy Aralık (Başköy) nahiyesine ve 11 köy de Cennetabat nahiyesine bağlı idi. Tuzluca ( Kulp) kazasında 54 köy bulunmaktaydı. Bu köylerden 34 tanesi Tuzluca kaza merkezine 20 tanesi de Pernavut nahiyesine bağlı idi.

1955 yılında Iğdır Kaza merkez, Aralık ( Başköy) ve Taşburun nahiyelerinden oluşmaktaydı. Iğdır merkezde 42 köy, Aralık nahiyesinde 6 köy, ve Taşburun nahiyesinde 12 köy bağlı idi. Tuzluca Kaza merkezinde 48 köy, Pernavut nahiyesinde de 33 köy bulunmaktaydı. Önceki yıllarda Cennetabat nahiye olarak Iğdır’a bağlı iken 1955 yılında köy olarak Taşburun’a bağlanmıştır. Iğdır 2 defa il olması için çalışmalar yapmışmış bu mümkün olmamıştır.

Iğdır kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Aralık ( Başköy) nahiyesinin adı Aralık olmuş, nahiye olan Aralık 1960 yılında ilçe merkezi olmuştur. 1970 yılında Iğdır ilçesi merkez ve Taşburun bucağından oluşmaktadır. Iğdır merkeze bağlı 42 köy, Taşburun Bucağına bağlı 11 köy bulunmaktaydı. Bu dönemde Tuzluca ilçe merkezine bağlı 50 köy, Gaziler ( Pernavut) Bucağına bağlı 30 köy bulunuyordu. Aralık ilçesine bağlı 23 köy bulunmaktadır.

1992 yılına kadar Kars iline bağlı kalan Iğdır, 3 Haziran 1992 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan 27 Mayıs 1992 gün ve 3806 Sayılı Kanunla Merkez ilçe, Tuzluca, Karakoyunlu ve Aralık ilçelerinden oluşan bir il olarak teşkilatlandırıldı.

Iğdır Rus işgali döneminde (1828-1917) yılları zamanında Iğdır’da 243 yerleşim yeri vardı. Zaman içinde yerleşim yeri sayısında değişimler oldu. Güvenlik sebebiyle Dil Ucu ve Ağrı Dağındaki bazı yerleşim yerlerinin yerleri değiştirildi. Bugün Iğdır merkez, Tuzluca, Karakoyunlu ve Aralık adlarında 4 ilçesi, Melekli, Hoşhaber, Halfeli adlarında 3 beldesi, 162 köyü bulunmaktadır. Taşburun köyü 1934 yılında nahiye merkezi, (1993-2013) yılları arasında da belde olmuş nüfusu 2000 kişinin altına düşmesi sonucu belde durumundan tekrar köy olmuştur. Taşburun’dan önce nahiye olan Cennetabat köyü Taşburun belde olunca 2007 yılında mahalle olmuş, belde durumu değişince tekrar köy olmuştur.

Iğdır merkeze bağlı 36 mahalle, 3 belde, 42 köy, Tuzluca ilçesi merkeze bağlı 5 mahalle 81 köy, Karakoyunlu ilçesi 2 mahalle 18 köy, Aralık ilçesinde ise 5 mahalle 22 köy bulunmaktadır.

Tuzluca ilçesinin Kulp olan adı 1934 yılında Tuz madeninin bulunması sebebiyle Tuzluca olmuştur. Tuzluca ilçesi 1923 yılında ilçe merkezi olmuş, 1950 yılında da belediye açılmıştır. Karakoyunlu ilçesi 1972 yılına kadar Taşburun nahiyesine bağlı bir köy iken aynı yıl belediye, 1992 yılında da ilçe merkezi olmuştur. Aralık ilçesi 1960 yılına kadar Iğdır ilçesine bağlı Başköy nahiyesi iken, 1960 yılında Aralık adı ile ilçe merkezi olmuş, 1963 yılında da belediye teşkilatı kurulmuştur. Melekli köyü 1972 yılında, Halfeli köyü 1992, Hoşhaber köyü ise 1998 yıllarında Belde olmuşlardır.