Rufat Gürel yazdı.. Tuzluca İlçesi
Araştırmacı yazar Rufat Gürel yazdı.. Tuzluca İlçesi
Araştırmacı yazar Rufat Gürel yazdı.. Tuzluca İlçesi
Iğdır ili merkez ilçeden sonra en büyük nüfus ve yüzölçüme sahiptir. Tuzluca ilçesi 1254 km2 yüzölçüme merkez nüfusu 11.947, kırsal nüfus 13.080 olmak üzere toplam 22.699 nüfusa sahip şirin bir ilçemizdir.
Tuzluca ilçemiz çok önemli stratejik konum ve geçiş bölgesinde bulunmaktadır. D-100 karayolunun güzergahı üzerinden yere alan Tuzluca ilçemiz Iğdır- Erzurum, İran, Ermenistan, Nahçivan gibi şehirlerarası ve uluslararası yol üzerinde yer almaktadır. Tuzluca ilçemizde 5 mahalle 81 köy bulunmaktadır. Iğdır ilinde bulunan 163 köyün yarısına yakını bu ilçemizde bulunmaktadır.
İlçe Ağrı, Kars, Iğdır il sınırları ile Ermenistan’a sınır durumundadır. İlçe de tarım alanları ilçenin Güneyi Aras nehri tarafında yer almakta olup tarım alanı ekilip sulanabilir alan verimli ve azdır. İlçe de geçim büyük oranda tarım ve hayvancılıktır. Orman alanı olmayan bitki örtüsü bakımından daha çok step özelliği göstermektedir. Tuzluca coğrafi açıdan ilginç bir özellik taşımaktadır. Düzlük alanlar ve onların gerisinde yükselen dağlık alanlar bulunur. Yükselen dağlık akanlarda önemli coğrafi farklılıklar bulunmaktadır. İlçenin Güneyi dağlık Kuzeyi daha az yükseltiye sahip Aras Irmağı vadisi ile sınırlıdır. 870 rakıma sahip Tuzluca ilçesinde tarihin ilk çağlarından beri kaya tuzu maddeni çıkarılmaktadır. Tuzluca ilçesinde bulunan kaya tuzu yatakları Türkiye’nin 180 yıllık ihtiyacına karşılık gelmektedir. Bir doğa harikası olan Gökkuşağı tepesi, Tuzluca Tuz Terapi Merkezi Tuzluca ilçemizde bulunmaktadır.
Tuzluca ilçemiz stratejik konumu, eski ipek yolu üzerinde bulunması, yeşil otlakları, serin suları, güzel yaylaları, Aras vadisinde sulak verimli toprakları, kaya tuzu yatakları ve bir geçiş bölgesi sebebiyle tarihin en eski çağlarından beri hep bir yerleşim yeri olmuş, bir çok millet ve kültüre ev sahipliği yapmıştır. Tuzluca’da ilk yerleşim M.Ö. 4000 yıllarında Huriler, Urartular, Saka, Arsak, Oğuzlar boyları, Roma, Bizans, Sasaniler, Araplar, Selçuklu, İlhanlı, Timur, Türkmen Beğleri, Iğdır Boyu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi, Osmanlı, Kaçar, Revan Hanlığı, Çarlık Rusya İmparatorluğu gibi bir çok millet ve devletin hakimiyeti de kalmıştır.
Rusların Revan Hanlığını yıkmasıyla 1828 Türkmençayı antlaşması ile Aras nehrinin Iğdır hariç Kuzeyi Rusların Güneyi Kaçar devleti yönetiminde kalmıştır. Ruslar Iğdır’ın bütününü Surmalı Uyezdi ( Surmalı Sancağı) adıyla bir yönetim bölgesi yaparak 1917 yılına kadar yönetmişlerdir. Erivan vilayetine bağlanan Surmalı Sancağı Yönetim örgütü bakımından Sürmeli sancağı Iğdır, Aralık ( Başköy), Tuzluca (Kulp) olmak üzere üç yönetim kaza birimine ayrılmıştır. Tuzluca (Kulp) ilçesini Sürmeli sanacağına bağlayan Ruslar Derekend-Perçinis adıyla iki alt bölgeye ayırdılar.
Ruslar bölgeyi 89 yıl sömürüp yönetmişlerdir. Türk ve Müslümanları askere ve memuriyete almamışlardır. Tuzluca ilçesinde Azerbaycan Türkleri, Ermeniler, Müslüman ve Ezidi Kürtler yaşıyordu. 1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar bölgeden çekildi. 1918-1920 yılları arasında bölgede otorite boşluğu doğdu. Bölge Misakı milliye dahil edilmedi. 1918 Mondros ateşkes antlaşmasıyla Osmanlı askerleri bölgeden çekildi. Ermeni çeteleri bu fırsatı değerlendirip zulüm ve baskılarını artırdı. Tuzluca Gedikli (Tavusgün) başta olmak üzere bir çok köyde toplu soykırım yaptılar. Ermeni soykırımından kurtulmayı başaranlar göç etmeye başladılar. Şark Cephesi komutanı Kazım Karabekir Paşa ve kahraman Halk milisleri 07 Kasım 1920 yılında Ermeni çetelerinden Tuzluca ilçemizi kurtardılar.
Tuzluca’nın işgalden kurtarılmasıyla göç edenlerden hayatta olanlar geri dönmeye başladı. Tuzluca ahalisinden bir kısmı da Iğdır’daki köylere yerleştiler. Bölgede yaşayan Ermeni ve Ezidiler Ermenistan’a gittiler. Tuzluca ilçesinde Rus işgali döneminde zaman zaman nüfus sayımı yapıldı. Buna göre 1886 yılında Tuzluca nüfusu 19.899, 1908 yalında 29.106 kişi yaşıyordu. Tuzluca’nı işgalden kurtarılmasından sonra 1927 yılında Türkiye’de nüfus sayımı yapıldı. Bu nüfus sayımına göre Tuzluca ilçesinin nüfusu 10.527 kişiye düşmüştür. Tuzluca ilçesi çok büyük nüfus kayıbı yaşamıştır. İlçede kırsal nüfus 1975 yılına kadar ilçe nüfusu da 1985 yılına kadar artmış bu tarihten sonra yaşanan iç ve dış göçlerle nüfus sürekli azalmıştır.
Tuzluca ilçesi 07 Ekim 1920 yılında işgalden kurtarıldı. 1923 yılında ilçe merkezi oldu. 1924-1934 yıllarında Doğubeyazıt vilayetine bağlandı. 1934 yılında Kars, 1992 yılında da Iğdır iline bağlandı. 1934 Yılında ilçede bulunan kaya tuzundan esinlenilerek Kulp ismi Tuzluca olarak değiştirilmiştir.
Tuzluca ilçesi kırsal nüfusun % 58 oranı ile en yüksek olduğu ilçemizdir. İlçe nüfusunun % 42’si ilçe merkezinde % 58’i de 81 köyde kırsal da yaşamaktadır. Tuzluca merkezden başka belediye yoktur. Bugün Tuzluca ilçesinin 81 köyünde en büyük nüfus 980 nüfus ile Güllüce, 14 kişilik nüfusu ile de Kayakışlak köyü bulunmaktadır. 81 köyde 13.080 kişi yaşamakta olup ortalama her köyde 161 kişi yaşamaktadır. Tuzluca ilçesinin batısında yer alan Aşağıtut, Güvendik, Karacaviran köyleri 1960 yılında Tuzluca ilçesinden ayrılarak Kağızman ilçesine bağlanmıştır.
Tuzluca ilçemiz çok büyük ekonomik potansiyele sahip, değerlendirmeyi bekleyen bakir ve gazi vatan toprağımızdan. Kurtuluş savaşında Tuzluca ilçesin deki kahraman kardeşlerimiz başta merhum Şamil Ayrım olmak üzere düşmana büyük bir direniş göstermişlerdir. Kurdukları Halk Milisleri (Halk Desteleri) ile kahraman ordumuzun emri ve yanında vatanlarını savunmuş, Iğdır’ımızın düşman işgalinden kurtarılmasında büyük kahramanlıklar göstermişlerdir. Tuzluca insanı nüfusunun 4/3’nü vatan uğrunda şehit vermiştir.
Tuzluca ilçemiz çok fazla göç veren ilçemizdir. Bugün sahip olduğu nüfusun 2 katından fazla göç vermiştir. Tuzluca insanı vatansever, çalışkan, mert, vatanına ve milletine yürekten bağlı yürekli ve güzel insanlardır. Maalesef bugün Tuzluca ilçemiz hak ettiği yerde değildir. Tuzluca ilçesinden gidip büyük işler başaran etkili ve güçlü kardeşlerimiz bulunmaktadır. Tuzluca’yı hakettiği yere getirmek her Tuzlucalı kardeşimizin ve devletimizin en büyük hedefi olmalıdır. Birlik ve beraberlik içinde ortak akıl ile Türk insanının başaramayacağı hiçbir şey yoktur. Tüm Tuzlucalı kardeşlerime yürekler dolusu selam, sevgi ve muhabbetlerimi yolluyorum. Hoşça kalın, dostça kalın